Ma trận BCG là gì? Tại sao ma trận BCG lại được sử dụng phổ biến trong nhiều doanh nghiệp cho những quyết định quan trọng như quản lý dòng tiền, chiến lược phát triển sản phẩm? Trước những biến động của thị trường hiện nay thì ma trận BCG có còn tính hữu dụng?Hãy cùng SOM tìm hiểu thông qua bài viết dưới đây nhé!
Ma trận BCG là gì?
Ma trận BCG là viết tắt của ma trận Boston Consulting Group hay còn gọi là ma trận Boston, đây lý thuyết được phát triển bởi một trong 3 công ty tư vấn chiến lược kinh doanh lớn nhất trên thế giới bao gồm Boston, Mckinsey và Mercer. Ma trận BCG dựa trên mối quan hệ giữa tỷ lệ tăng trưởng của thị trường và thị phần hiện tại để phát triển chiến lược phù hợp cho các SBU (Strategic Business Unit) – đơn vị doanh nghiệp.
Kể từ khi được công bố vào năm 1970, ma trận BCG nhanh chóng trở thành công cụ phổ biến trong hoạch định chiến lược kinh doanh. Nhờ ma trận BCG các SBU biết được vị trí hiện tại trên thị trường, với vị trí đó thì nên đầu tư như thế nào để tối ưu dòng tiền. Điểm cân bằng giữa tăng trưởng doanh thu dài hạn nhờ vào duy trì các sản phẩm tiềm năng song song với đầu tư vào sản phẩm mới để mở rộng thị phần chính là đích đến của ma trận BCG.
Nhưng làm thế nào để các SBU biết được vị trí hiện tại và chạm đến điểm cân bằng trong ma trận BCG?
Cách sử dụng mô hình BCG trong hoạch định chiến lược doanh nghiệp
Ma trận BCG chia các SBU thành 4 ô, gồm dấu chấm hỏi, ngôi sao, con bò sữa và con chó. Mỗi ô đại diện cho những đặc tính khác nhau, từ đây ma trận BCG giúp các doanh nghiệp nhìn nhận thực trạng và cung cấp định hướng phát triển phù hợp. Các SBU được xét trên trục tung là tỷ lệ tăng trưởng và trục hoành là thị phần hiện tại trên thị trường, điểm giao của 2 dữ liệu này giúp SBU biết được mình thuộc nhóm nào trên ma trận BCG.
Đầu tiên là SBU thuộc nhóm dấu chấm hỏi, các SBU được xếp vào nhóm này khi có tỷ lệ tăng trưởng cao nhưng thị phần hiện tại còn tương đối nhỏ. Đây thường là các SBU có sản phẩm mới gia nhập thị trường và bắt đầu được người tiêu dùng đón nhận. Các sản phẩm này có tỷ lệ tăng trưởng tốt nhưng vì là những “tay chơi” mới nên thị phần chưa lớn và sự tăng trưởng này cũng chưa chắc chắn sẽ duy trì trong dài hạn.
SBU ngôi sao có triển vọng lớn vì đồng thời có tỷ lệ tăng trưởng cao và cả thị phần lớn. SBU thuộc nhóm ngôi sao là bước tiến kế tiếp nếu như các SBU dấu chấm hỏi chứng minh được thực lực và giá trị mang lại cho người tiêu dùng. Độ phủ trên thị trường gia tăng, quy mô thị phần mở rộng chính cột mốc mà bất cứ doanh nghiệp nào khi kinh doanh cũng mong chạm đến.
SBU thuộc nhóm con bò sữa khi có tỷ lệ tăng trưởng thấp nhưng chiếm thị phần lớn. Sau thời gian cực thịnh ở phân nhóm ngôi sao, các SBU sẽ chuyển đến nhóm con bò sữa theo quy luật tất yếu của vòng đời sản phẩm. Các SBU con bò sữa thường là “những anh cả” với vị thế vững chắc và chiếm phần lớn thị phần, thị phần còn lại nhỏ dần dẫn đến tốc độ tăng trưởng chậm lại.
SBU thuộc nhóm con chó – phân nhóm cuối của ma trận BCG là các SBU có tỷ lệ tăng trưởng thấp và thị phần cũng thấp. SBU rơi vào ô con chó thì đây là tín hiệu cần khẩn trương tính toán cho bước đi kế tiếp vì khi này sản phẩm đã dần suy thoái, khó có khả năng phục hồi thị phần hoặc nếu có thì khả năng và chi phí sẽ cao hơn lợi nhuận.
Ma trận BCG không dừng lại ở việc phân nhóm, đây mới chỉ là bước đầu tiên để các SBU đánh giá thực trạng doanh nghiệp và nhìn nhận vị trí của mình trong tổng thể thị trường. Từ việc hiểu mình, ma trận BCG cung cấp cho các SBU chiến lược phù hợp để tận dụng nguồn lực hiện có cho những định hướng phù hợp. Tương ứng với 4 phân nhóm là 4 chiến lược khác nhau, bao gồm xây dựng (build), duy trì (hold), thu hoạch (harvest) và thoái vốn (divest).
- Chiến lược xây dựng (build)- tập trung đầu tư để gia tăng thị phần: chiến lược này được áp dụng cho SBU thuộc phân nhóm dấu chấm hỏi với thị phần còn thấp. Trong chiến lược này các doanh nghiệp cần tập trung mọi nguồn lực để cải tiến sản phẩm, gia tăng độ phủ trên thị trường để mở rộng thị phần. Với chiến lược này, doanh nghiệp chưa thể có ngày lợi nhuận do đầu tư liên tục và chi phí còn cao.
- Chiến lược duy trì (hold)- tái đầu tư lợi nhuận để mở rộng thị phần: chiến lược này phù hợp cho SBU ngôi sao- có được thị phần lớn và tỷ lệ tăng trưởng tăng đều. Theo quan điểm của ma trận BCG đối với chiến lược duy trì thì doanh nghiệp đã có lợi nhuận nhưng cần tái đầu tư để giữ vững vị thế đã xây dựng và tận dụng thời điểm người tiêu dùng còn thích thú với sản phẩm để mở rộng thị phần.
- Chiến lược thu hoạch (harvest)- cắt giảm chi phí, tối đa lợi nhuận: chiến lược này được ma trận BCG khuyến khích áp dụng cho SBU con bò sữa vì đây là thời điểm tỷ lệ tăng trưởng bắt đầu bão hòa. Do đó, các doanh nghiệp nên cắt giảm các chi phí đầu tư để tối đa khả năng sinh lời, thay vào đó là tái đầu tư vào các sản phẩm tiềm năng khác đang ở nhóm dấu chấm hỏi hoặc ngôi sao.
- Chiến lược thoái vốn (divest)- từng bước rời bỏ thị trường: SBU thuộc nhóm con chó đã ở bên kia sườn dốc của sự tăng trưởng vì thế không còn hy vọng phục hồi hay sinh lời. Như vậy chiến lược thoái vốn khuyến khích doanh nghiệp cố gắng lấy lại vốn như thanh lý hàng hóa hoặc giảm giá để luân chuyển dòng tiền qua những sản phẩm khác và bắt đầu lại những chu kỳ sản phẩm mới.
Dòng tiền giống như mạch máu trong mỗi doanh nghiệp và ma trận BCG cung cấp cơ sở để các doanh nghiệp điều phối được chúng đến những cơ quan cần nuôi sống và có khả năng mang lại lợi nhuận. Nhờ ma trận BCG các doanh nghiệp có thể đưa ra các quyết định như tiếp tục đầu tư, cắt giảm, thoái vốn một cách phù hợp với thực trạng doanh nghiệp thay cho việc lãng phí nguồn vốn vào những sản phẩm không tiềm năng hay thoái vốn quá sớm.
Những lợi ích của ma trận BCG trong quản trị chiến lược
Có thể nói ma trận BCG là một trong những lý thuyết kinh điển của kinh tế học và được nhiều doanh nghiệp áp dụng kể từ khi ra đời cho đến tận ngày nay. Bên cạnh việc hỗ trợ đắc lực cho những quyết định tiến hay lùi của doanh nghiệp, ma trận BCG còn mang đến nhiều lợi ích khác trong quản trị chiến lược như:
Thấu hiểu nội tại và giúp doanh nghiệp phát triển vững chắc: thay cho những kỳ vọng thiếu cơ sở, ma trận BCG giúp các doanh nghiệp nhìn nhận từ nội tại cho đến các yếu tố khách quan của thị trường một cách đúng đắn. Từ đó, ma trận BCG giúp doanh nghiệp biết rõ khả năng của mình và tham gia vào những thị trường phù hợp nhất để tránh lãng phí hay dư thừa nguồn lực.
Nắm bắt thời cơ để điều phối nguồn lực: thấu hiểu khả năng của mình một cách toàn diện sẽ giúp các doanh nghiệp biết được thời điểm nào nên bức tốc để tạo khoảng cách với đối thủ, thời điểm nào nên dưỡng sức và lúc nào thì nên chuyển hướng sang những cuộc đua mới, tầm vóc hơn. Thị trường thì luôn biến động cho nên điều phối và tận dụng nguồn lực đúng lúc, đúng nơi chính là cách giúp doanh nghiệp vững chắc hơn trên thương trường.
Dễ hiểu và có tính ứng dụng cao: ma trận BCG dựa trên 2 thành tố nền tảng là thị phần và tỷ lệ tăng trưởng để chia doanh nghiệp thành 4 nhóm nhỏ. Với mỗi nhóm, ma trận BCG chỉ ra thực trạng và cách thức điều hướng dòng tiền, nguồn lực một cách rõ ràng. Việc có được những chiến lược rõ ràng, các nhà quản lý có thể nhanh chóng áp dụng và điều phối doanh nghiệp theo định hướng có khả năng mang lại hiệu quả cao.
Tuy nhiên, không có gì là bất biến và nền kinh tế hiện đại cũng vậy. Trong bối cảnh nhiều biến động như hiện nay, thị trường đã có ít nhiều biến chuyển so với bối cảnh lúc BCG ra đời. Điều này dẫn đến khi sử dụng ma trận BCG cần có cái nhìn thấu đáo, hiểu rõ chiến lược của từng loại để cân nhắc áp dụng một cách phù hợp.
Mặc dù, tính ứng dụng của ma trận BCG dựa trên những đúc kết giá trị của nền kinh tế và được minh chứng là vẫn có thể áp dụng cho đến ngày hôm nay. Nhưng môi trường kinh doanh hiện nay biến đổi liên tục vì những nhà quản lý khi điều hành doanh nghiệp nên kết hợp ma trận BCG cùng các công cụ của số hóa hiện đại để tăng khả năng thành công và tạo ra lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp thay vì chỉ tập trung trên ma trận BCG.
Áp dụng ma trận BCG hay phức tạp hơn là áp dụng ma trận BCG cùng các công cụ số thì điều quan trọng nhất vẫn là những nhà quản lý cần sáng suốt trong việc ra quyết định, thống nhất định hướng và điều phối cả tổ chức. Bởi lẽ, nhà lãnh đạo đủ sức “chèo lái” thì việc áp dụng các định hướng mới có thể thành công còn nếu nhà lãnh đạo chưa đủ lực thì công cụ hiện đại đến mấy cũng không thể phát huy tác dụng.
Để trở thành những nhà lãnh đạo vững tay chèo, đủ lực điều hành và đủ khả năng giúp doanh nghiệp vượt qua những biến động hiện nay hãy tham khảo thêm chương trình đào tạo kỹ năng lãnh đạo, quản trị hệ thạc sĩ- EMBA tại trường Trường Quản Lý – AIT (SOM-AIT)
→ Thạc sĩ quản trị kinh doanh dành cho các nhà quản lý
Tham khảo thêm các tài liệu mà SOM biên soạn riêng cho các nhà lãnh đạo tại: